Wolken zijn zichtbare verzamelingen van kleine druppeltjes vloeibaar water, ijskristallen of een mengsel van beide die in de atmosfeer hangen wanneer vochtige lucht afkoelt en waterdamp condenseert op microscopische deeltjes.
Wolken ontstaan wanneer lucht met waterdamp afkoelt tot het dauwpunt en er condensatie optreedt op aërosoldeeltjes zoals stof, zeezout of pollen.
Vocht dat wolken voedt, komt van verdamping aan het oppervlak en van transpiratie door planten; samen worden deze processen vaak aangeduid als evapotranspiratie.
Lucht wordt door verschillende mechanismen opgetild en afgekoeld - door opwarming aan het oppervlak, door frontale opwaartse kracht wanneer luchtmassa's botsen, door orografische opwaartse kracht over het terrein en door grootschalige convergentie in weersystemen - en elk mechanisme heeft de neiging om verschillende wolkenvormen en verticale structuren te produceren.
Stralingsafkoeling van het oppervlak 's nachts kan ook leiden tot lage wolkenvorming, terwijl lokale vochtbronnen zoals meren of geïrrigeerde velden wolkenontwikkeling in de buurt kunnen aanwakkeren.
Meteorologen classificeren wolken voornamelijk op basis van hun hoogte en hun basisvorm. Brede hoogtegroepen zijn hoge, middelhoge en lage wolken, plus een aparte categorie voor wolken met een sterke verticale ontwikkeling:
Wolkennamen kunnen worden gecombineerd om gemengde kenmerken te beschrijven (bijvoorbeeld nimbostratus voor dikke, regendragende stratiforme wolken) en het uiterlijk varieert met de belichting, de achtergrondlucht en het vochtgehalte.
Binnen een wolk is er een voortdurende wisselwerking tussen kleine druppeltjes en ijskristallen. Druppeltjes groeien door condensatie en door botsing en samensmelting met andere druppeltjes; in warme wolken kan dit botsing-coalescentieproces regendruppels produceren.
In wolken met gemengde fasen, waar ijs en onderkoeld water naast elkaar bestaan, zorgt het Bergeronproces ervoor dat ijskristallen groeien ten koste van waterdruppels, wat vaak leidt tot sneeuw of ijs dat vervolgens smelt tot regen onder warmere lagen.
Aerosolconcentratie, druppelgrootteverdeling en de aanwezigheid van ijskernen beïnvloeden allemaal of een wolk motregen, gestage regen, sneeuw of helemaal geen neerslag produceert. Temperatuurprofiel, verticale bewegingen en wolkendikte bepalen de dominante microfysische route.
Wolken hebben een levenscyclus: ontstaan, groeien, rijpen en verdwijnen. Convectieve wolken zijn afhankelijk van opwaartse druk; als de opwaartse druk sterk is en aanhoudt, bouwen wolken zich verticaal op en kunnen er neerslag en turbulentie ontstaan.
Entrainment, het mengen van omringende drogere lucht in een wolk, kan de groei beperken en verdamping en bederf bevorderen.
Frontale en stratiforme wolkendekken zijn meer afhankelijk van grootschalige lift en vochtconvergentie en blijven vaak langer boven een regio hangen. Lokale factoren zoals oppervlakteverwarming, topografie en vochtigheid bepalen hoe lang wolken blijven bestaan en hoe ze evolueren.
Wolken spelen een centrale rol in zowel het weer op korte termijn als het klimaat op lange termijn.
Door zonlicht te weerkaatsen, verhogen wolken het albedo van de planeet en oefenen ze een verkoelende invloed uit; door infrarode energie van het oppervlak te absorberen en opnieuw uit te stralen, oefenen ze een opwarmende invloed uit.
Of een bepaalde wolkenlaag een netto opwarmend of afkoelend effect heeft, hangt af van de hoogte, dikte, deeltjesfase en het tijdstip van de dag. Lage, dikke wolken hebben de neiging om het oppervlak af te koelen door zonlicht te reflecteren, terwijl hoge, dunne wolken de neiging hebben om op te warmen door uitgaande straling vast te houden.
Omdat terugkoppelingen van wolken temperatuurveranderingen versterken of afzwakken, vormen ze een belangrijke bron van onzekerheid in klimaatprojecties.
Wolken worden op vele schalen en met vele instrumenten waargenomen.
Getrainde waarnemers beschrijven wolkentype en -bedekking vanaf de grond; plafondmeters schatten de wolkenbasishoogte; radiosondes meten verticale profielen van temperatuur en vochtigheid die aangeven waar wolken zich kunnen vormen; weerradars detecteren hydrometeoren en neerslagstructuur; en satellieten bieden een brede dekking met zichtbare, infrarood- en microgolfkanalen die wolkentophoogte, fase en beweging onthullen.
Lidar en geavanceerde afstandssensoren kunnen een profiel maken van dunne wolken en aerosollagen die moeilijk te zien zijn met conventionele instrumenten.
Numerieke weermodellen gebruiken deze waarnemingen om voorspellingen te initialiseren en wolkenprocessen weer te geven, hoewel het parametriseren van wolken op rasterschalen van modellen een uitdaging blijft.
Wolken beïnvloeden veel menselijke activiteiten en industrieën.
In de luchtvaart beïnvloeden wolken het zicht, de turbulentie en het risico op ijsvorming; voor zonne-energie moduleren ze de fotovoltaïsche output en de onzekerheid van de voorspelling; in de landbouw veranderen wolken de evapotranspiratie, de beschaduwing en de timing en hoeveelheid neerslag; voor waterbeheer bepalen neerslagpatronen onder invloed van wolken de instroom in reservoirs en het overstromingsrisico.
Wolkenwaarnemingen zijn ook cruciaal voor het beoordelen van de luchtkwaliteit, het plannen van openluchtevenementen en het reageren op noodsituaties tijdens zware stormen.
Gepubliceerd:
25 september 2025
Was dit nuttig?
Alternatieve namen:
Abonneer u op onze nieuwsbrief